Pictor in fabula

Nimirum, ut vere ait Tullius [[1:In Bruto, sive de Cl. Orat.]], nihil est simul et inventum, et perfectum. Exemplo sint pictores ; qui, ut Ælianus refert, primitus tam rudes fuere, ut picturis necesse haberent subscribere nomen, aut hominis, aut leonis, aut simile, quo a spectantibus dignoscerentur.

Historico sufficit, si candide exponat, quomodo res gesta sit. Cujusmodi est, quid egerit Alcibiades. At poeta melius sæpe exemplar ob oculos ponit, quam historicus facit ; cui a veritate historiæ non licet discedere. Sane ut Xenophontis Cyrus ille, quem in Cyropedia effinxit, potius est imitandus, quam ille, quem Herodotus vere nobis depinxit : ita et perfectius pii, ac magnanimi principis exemplar ob oculos posuit Maro in Aenea, quam si ex fide omnia prodidisset. Quid mirum ? Historici est referre, quæ sunt ; at poeta, quæ non sunt, consignat ; sed scribit, ut res sunt. Respicit igitur τὸ καθόλε [[1:universum genus]]. Hujus rei exempla etiam ex tragœdia petere licet. Velut ex Euripidis Hecuba : ubi Polyxenam inducit matri suadentem, ut, quemadmodum Ulysses petebat, ad Achillis tumulum mactaretur. Ac Polyxena quidem typus est animi generosi, et malentis honeste mori, quam turpiter vivere. At mater Hecuba est exemplum vicissitudinis in rebus humanis. Atque eadem quoque typus est callidi consilii, quo usa in ulciscendo Polymestore ob occisum Polydorum. Polymestor, cujus oculi fuere effossi, et liberi occisi, exemplum est avaritiæ, scelesta multa suadentis : idemque ob pœnam, quam perpessus, figura est vindictæ divinæ. Polydorus παράδειγμα est divitis, ob pecunias in magna incidentis infortunia. Agamemnon, qui pro Hecuba contra Polymestorem exoculatum, liberisque orbatum, sententiam tulit, est typus æqui judicis. Similiter in Senecæ Hippolyto, Phædra quidem est typus fœde insaneque amantis et minimum se demittentis. In Hippolyto autem est documentum pudici, et severi adolescentis. In nutrice Phædræ habemus fidam alumnæ, sed ultra aras ; eoque simul videmus anum impudentem, et sceleratam. Theseus vero imago est principis trucis, ac præcipitis ; attamen, in quo non omnino extincti sint igniculi affectus paterni. Historicus istiusmodi refert, ut accidere. Eoque idea virtutis, aut vitii, sæpe est imperfecta, atque obscura. At poeta, cui fingere licet, quod deest, supplet. Quicquid igitur dicat Diodorus Siculus [[1:Lib. I]], hoc nomine poetica historiæ praeferri meretur.

Non omnes vero poetæ usi morata oratione ; ut Aristoteles ait ; qui comparatum esse dixit cum pictoribus ; ex quibus Zeuxis non exprimebat mores, Polygnotus autem erat ἀγαθῶν ἠθογράφος hoc est, bonorum mores repræsentabat. Ac idem inquit alibi (Poet. 2) Polygnotum meliores solitum exprimere, Pausonem deteriores, Dionysum autem similes. Vnde idem in octavo Politicorum jubet, ut adulescentes intueantur imagines non Pausonis, sed Polygnoti ; ut quæ eos ad virtutem incitant.